دروس عملی تفحص سیره شهدا: روش‌های مختلف زندگینامه‌نویسی و خاطره‌نگاری
هوالجمیل
دروس عملی تفحص سیره شهدا
روش‌های مختلف زندگینامه‌نویسی و خاطره‌نگاری
این شیوه نامه برای گروه خادم الشهدای زادگاهم زرقان فارس نوشته و تدریس شده ولی برا ی تمامی عاشقان شهدا در سراسر کشور قابل اجر و اجراست. امید است هرگونه برداشت از این وبلاگ در راستای اهداف شهدا مورد قبول حق تعالی و شهدای گرانقدر اسلام و ایران قرار گیرد. ان‌شاءالله - ملتمس دعا - صادقی
خاطرات پراکنده
بعضی وقتها، شما دنبال خاطرات پراکنده از زندگی یک شخص یا یک گروه هستید و مهم نیست که آن خاطرات با هم ارتباط داشته باشند ولی گاهی اوقات شما به دنبال بازسازی زندگی یک شهید هستید و باید در هر مصاحبه قطعه‌های گمشدۀ زندگی او را پیدا کنید و کنار هم بچینید تا کل داستان زندگی او (بصورت تقریبی) شکل بگیرد.
از آنجا که بسیاری از والدین شهدا نیز به شهدا پیوسته‌اند و در جوار رحمت الهی آرمیده‌اند شاید به دست آوردن زندگی کامل یک شهید، دیگر ممکن نباشد ولی هنوز کسانی هستند که خاطرات پراکنده‌ای از آن عزیزان در ذهن دارند. در چنین مواردی باید هر خاطره‌ای را ثبت و ضبط کرد و همان چیزی را که وجود دارد حفظ نمود.
بازسازی و بازنویسی صحنه‌های یک عملیات
گاهی ممکن است شما با هدف بازسازی یک عملیات بزرگ یا یک عملیات شناسائی کوچک وارد عرصۀ تحقیق و مصاحبه شوید. قطعاً در این عملیاتها، افراد بسیاری نقش داشته‌اند که خاطرات هرکدام از آنها قسمتی از کل ماجرا را تشکیل می‌دهد و تکمیل می‌کند، لذا باید طوری برنامه‌ریزی کنید که قسمتهای تکراری، دوباره تکرار نشوند و با استفاده از سرنخ‌ها و کلیدهائی که در مصاحبه‌های قبلی بیان شده‌اند، دنبال قسمتهای موردنظر بگردید و سؤالات جدید را بر اساس آنها تنظیم نمائید و بدیهی است که در کار بازسازی عملیاتها ، یک نفر نمی‌تواند به هدف مطلوب برسد بلکه یک گروه بزرگ باید طی برنامه‌های سازماندهی شده، کارها و وظائف را تقسیم کند و اجرای هر قسمت را بعهده گروههای کوچکتر بگذارد.
مثلاً شما شنیده‌اید که یک گروه از رزمندگان شهر شما در یک عملیات نفوذی شرکت داشته و حماسه آفریده‌اند که بعضی از اعضای آن گروه شهید شده‌اند و عده‌ای دیگر هنوز حضور دارند. شما باید با اعضای گروه خود مشورت و هدف نهائی را تعیین کنید و به سراغ اولین راوی بروید و هدف دقیق خود را با او در میان بگذارید. او در حد خود اطلاعاتی در مورد زمان، مکان، افراد، امکانات، محدودیت‌ها و مشکلات آن عملیات را با شما در میان می‌گذارد و سرنخ‌های بسیاری به شما می‌دهد. پس از این باید طرح اولیۀ تحقیق یا داستان را بریزید و ببینید چه قطعه‌هائی از آن داستان ناقص است یا تکمیل نشده و چه قطعه‌هائی نیاز به مصاحبه مجدد ندارند. بر این اساس هدف مصاحبه‌های بعدی نیز روشن می‌شود و شما هر بار به قسمتی از اطلاعات گمشده خود دست می‌یابید. پس از دریافت تمام اطلاعات, میتوانید شروع به بازسازی عملیات و بازنویسی خاطره‌ها کنید و البته باید چندین ماه روی این کار وقت بگذارید.
پس از اتمام داستان یا گزارش، تمام راویان را دعوت کنید و یکبار کل داستان یا گزارش یا خاطره‌ها را برای آنها بخوانید تا حذف و اضافه‌های احتمالی صورت گیرد و پس از این مرحله باید نوشته خود را به ویراستار بدهید تا مشکلات زبانی و دستوری و هنری آنرا حک و اصلاح نماید.
بازسازی و بازنویسی زندگانی یک شهید یا ایثارگر
اما اگر می‌خواهید زندگانی یک شهید را بازسازی کنید باید به تمام موضوعاتی که به او مرتبط می‌شود دست پیدا کنید و هر بار، باید در جهت هدف مشخص و قطعه‌های گمشده‌ای که دنبالشان می‌گردید مصاحبه را پیش ببرید. در این خصوص, اگر چه اوج زندگی آن شهید، مرحله شهادت اوست ولی تمام اطلاعات مربوط به زندگی عادی او نیز مورد نیاز است که حتی ممکن است با زندگی و ازدواج پدر و مادر او و اجداد او نیز مرتبط باشد و خواب رؤیاهای صادقۀ پس از شهادت تاکنون را نیز در برگیرد. موضوعاتی که در این کتاب ذکر شده می‌تواند کلیدهای مناسبی برای بازسازی زندگی هر شهید گرامی باشد.
وقتی که مصاحبه‌ای را شروع می‌کنید آنها به درستی نمی‌دانند که شما چه می‌خواهید و به دنبال چه می‌گردید، لذا ممکن است مطالب تکراری را برای شما بازگو کنند. شما باید مصاحبه را در جهتی که می‌خواهید هدایت کنید و با طرح سؤالاتی که از دل صحبت‌های آنها بیرون می‌آورید به سمت خاطرات ناب بروید.
شما حتی اگر قصد دارید زندگینامۀ یک فرد زنده را روایت کنید و خود او یکی از منابع مصاحبه باشد نباید توقع داشته باشید که او همه چیز را (یکجا) در اختیار شما بگذارد بلکه این شما هستید که باید خاطرات و حرفهای او را بیرون بکشید و بنویسید. برای اینکار باید کل زندگی او را به قسمتهای کوچکتر تقسیم کرد (مثلاً سی قسمت) و در هر جلسه فقط یک موضوع را مورد تحقیق و مصاحبه قرار داد.
ثبت برجسته‌ترین خاطرات شهید
بعضی وقتها ممکن است شما به جای پرداختن به زندگی یک شهید، مایل باشید که فقط خاطره‌های آن شهید و شهدای دیگر را مثلاً فقط درباره نماز و پایبندی آنها به مسائل شرعی جمع‌آوری کنید و یا فقط خوابهائی که در رابطه با آنها دیده شده جمع نمائید. در هر صورت شما با تعیین هدف مشخص میتوانید بهتر و سریع‌تر به سر منزل مقصود برسید.
اگر چه تمام خاطرات مربوط به شهدا و ایثارگران باید جمع‌آوری شوند و هر کدام از خاطره‌ها به جای خود اهمیت دارند ولی روی چند موضوع باید بیشتر، وقت گذاشته شود:
1. غیرت دینی
2. از خود گذشتگی (که البته با «از جان گذشتگی» تفاوت بسیار دارد)
3. ایمان قلبی به مبدأ و معاد
4. کرامات
5. ایمان به دفاع مقدس و اطاعت از ولایت
اگر بیشتر موضوعات را «جسم» تلقی کنیم موارد بالا «روح» آنها هستند و مردم تشنه این نوع خاطراتند. اگر خاطرات عادی، آمیخته به این «روح» نشود از حلاوت و طراوت و ماندگاری و تأثیرگذاری برخوردار نخواهند بود در ضمن سندهای حقانیت رزمندگان جبهه‌های حق علیه باطل نیز در همین نوع خاطرات پنهان شده و گرد غربت می‌خورند.
کلیدهای حل معمای شما
معمولاً وقتی که درباره شهیدی صحبت می‌شود به ما می‌گویند: فلانی خیلی خوب بود، خیلی با محبت بود، خیلی ایثار و ازخودگذشتگی داشت، خیلی مقید به مسائل مذهبی بود و این نکات برای اکثریت شهدا مصداق دارد ولی شما باید روی کلمه «خیلی» حساس باشید. وقتی که مصاحبه‌شونده کلمۀ «خیلی» را به زبان می‌آورد مطمئناً خیلی خاطره و حرف درباره همان موضوع دارد. این «خیلی‌ها» کلیدهای حل معمای شما هستند. بگذارید تمام این «خیلی‌ها» را بگوید و شما یادداشت کنید. وقتی که حرفهای او تمام شد به سراغ آن «خیلی» اول بروید، چون او در ذهن خودش، آن «خیلی‌ها» را ناخودآگاه اولویت‌بندی کرده است. سپس به سراغ «خیلی‌های» بعد بروید. مثلاً او گفته که: فلانی خیلی مهربان بود شما بگویید: با والدینش چگونه بود؟ نگوئید یک یا چند نمونه مثال بزن چون ذهن طرف را برای بازیابی و بازسازی خاطرات، مشوش خواهید کرد. بعد از ذکر نمونه اول میتوانید بپرسید: نسبت به دوستان و غریبه‌ها چگونه بود؟ حتی نسبت به حیوانات و گیاهان چگونه بود؟ مطمئناً این جویبار کوچک سؤالات ریز و دقیق، شما را به دریایی از معارف می‌رساند. فکر نکنید که فرد مصاحبه شونده، تمام خاطراتش را برای شما آماده و کلاسه‌بندی کرده و به محض تقاضا، در اختیارتان می‌گذارد. این شما هستید که باید از دل مصاحبه , خاطرات را بیرون بکشید. (تکرار این موضوع بخاطر اهمیت آن است.)
